SUKCESJA PRAWNA FIRMY – JAK PRZEKAZAĆ DOROBEK ŻYCIA MŁODSZEMU POKOLENIU?

Czym  jest sukcesja?
Sukcesja inaczej też zwana  następstwem  prawnym oznacza wstąpienie w ogół praw i obowiązków przez nabywcę ogółu praw (sukcesja uniwersalna) lub w część praw i obowiązków (sukcesja singularna). O sukcesji mówimy wówczas, gdy następca prawny wywodzi swe prawa od poprzednika. Z drugiej natomiast strony sukcesja, w ujęciu bardziej swobodnym, oznacza po prostu przekazanie rodzinnego biznesu młodszemu pokoleniu jeszcze za życia pokolenia starszego. Jest to proces niezwykle trudny, czasochłonny
i wielowątkowy zarówno z punktu widzenia prawnego jak i biznesowego.  W polskim prawie nie ma możliwości przekazania firmy jednorazowo  np. w  formie umowy czy testamentu. Firma to zbiór licznych oraz różnych elementów podlegających regulacjom rożnych dziedzin prawa np. cywilnego, administracyjnego czy gospodarczego.  W tym artykule omówione zostaną pokrótce wybrane aspekty prawne dotyczące sukcesji firmy.
Sukcesja jednoosobowej działalności gospodarczej
Jedną z najpopularniejszych form prowadzenia działalności jest jednoosobowa działalności gospodarcza. Polskie prawo przewiduje kilka mechanizmów pozwalających na skuteczne  przekazanie firmy z pokolenia na pokolenie. Jednym z takich rozwiązań jest zmiana indywidualnej działalności gospodarczej w formę spółki prawa handlowego w rozumieniu przepisów kodeksu spółek handlowych.  Taki proces jest możliwy poprzez sprzedaż czy przekształcenie. Indywidualna działalności gospodarcza może zostać przekształcona
w jednoosobową spółkę kapitałową (spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółkę akcyjną). Omawiając kwestię sukcesji firmy należy również mieć na uwadze jej dalsze funkcjonowanie w przypadku niespodziewanej śmierci właściciela. Jednoosobowa działalność, jako byt nierozerwalnie związany ze swoim właścicielem, przestaje istnieć wraz
z jego śmiercią. Organy prowadzące ewidencję ludności przekazują informację o zgonie do CEIDG co skutkuje automatycznym wykreśleniem działalności z ewidencji. Jeżeli jeden lub kilku spadkobierców chce jednak kontynuować działalność zmarłego może to zrobić – konieczne jest w tym celu podjęcie następujących kroków: rejestracja działalności gospodarczej na własne nazwisko w CEIDG, przeprowadzenie postępowania spadkowego, którego skutkiem będzie nabycie spadku zawierającego środki trwałe i wyposażenie należące wcześniej do majątku firmy zmarłego (przedmiotem dziedziczenia nie może być bowiem całe przedsiębiorstwo, a jedynie poszczególne składniki majątku oraz przejęcie zobowiązań.
Sukcesja firmy prowadzonej w formie spółki prawa handlowego
W przypadku spółek proces następstwa prawnego, czyli sukcesji wydaje się być mniej skomplikowany. Wynika to z tego, iż spółki mają niezależny byt prawny co pozwala na rozdzielenie majątku firmowego i osobistego oraz nie są też zależne od rodzinnych wydarzeń majątkowych, takich jak śluby, pogrzeby czy rozwody. To jaką spółkę wybierzemy zależy przede wszystkim od rodzaju oraz wielkości prowadzonej działalności, tego czy chcemy ja prowadzić samodzielnie czy przy pomocy innych osób. Sukcesja w spółkach może polegać na stopniowym wprowadzaniu członków rodziny do spółki poprzez przeniesienie na nich całości lub części posiadanych udziałów lub powoływanie do organów spółki. Możliwym jest również podział spółki tak aby młodsze pokolenia miało możliwość samodzielnego zarządzania. W ostateczności spółka może zostać w całości lub części przekazana następcy prawnemu poprzez jej zbycie w formie sprzedaży czy darowizny.  Istotnym zagadnieniem jest również planowanie sukcesji posiadanych udziałów lub akcji na wypadek ewentualnej śmierci. Elastycznym narzędziem przewidzianym w prawie spadkowym wydaje się testament. W testamencie możliwe  jest dysponowanie udziałami albo akcjami poprzez powołanie do spadku czy zapis lub nawet wprowadzenie szczegółowego mechanizmu rozliczeń wzajemnych pomiędzy członkami rodziny albo wspólnikami. W braku testamentów sporządzonych przez wspólników mamy do czynienia z regułami dziedziczenia ustawowego. Jeśli już spadkobiercy ustawowy pojawią się w spółce – do czasu działu spadku będzie im przysługiwała współwłasność na udziałach lub akcjach, powinni wskazać spółce jednego przedstawiciela, który będzie wykonywał prawa z udziału lub akcji. Ww. rozwiązania dotyczą spółek kapitałowych. W przypadku spółki jawnej występuje ustawowy brak dziedziczenia udziałów i zachodzi konieczność spłaty rodziny zmarłego wspólnika. W przypadku spółek komandytowych śmierć komandytariusza powoduje dziedziczenie udziałów  z mocy prawa na zasadach ogólnych, natomiast w przypadku śmierci komplementariusza udziały nie są dziedziczone i koniecznym jest  wypłata następcom prawnym odpowiedniego  ekwiwalentu.
Kamil Wasilewski kancelaria prawna Poznań