Zakaz konkurencji w umowie o pracę i cywilnoprawnej

Pracodawcy często pytają mnie jak wygląda kwestia zakazu konkurencji w umowie o pracę. Kodeks Pracy zawiera bowiem jedynie kilka przepisów dotyczących tego zagadnienia i ciężko wyciągnąć z nich konkrety. Jeszcze większe wątpliwości budzi kwestia zakazu konkurencji w przypadków umów cywilnoprawnych (zlecenia, o dzieło). Nigdzie w przepisach nie znajdziemy informacji o tym, czy w takim przypadku możemy ograniczyć zleceniobiorcę lub wykonawcę w możliwości podejmowania innych zleceń (wykonywania dzieł).

Dlatego też postanowiłem w artykule zebrać wszystkie informacje na ten temat. W pierwszej kolejności opiszę zakaz konkurencji w umowie o pracę. Zarówno w trakcie trwania zatrudnienia, jak i po jego ustaniu. Następnie przejdę do kwestii zakazu konkurencji w umowach cywilnoprawnych.

Co to jest działalność konkurencyjna?

Kodeks Pracy (dalej: KP) nie definiuje tego pojęcia. Aby dowiedzieć się czym jest działalność konkurencyjna w pierwszej kolejności warto zerknąć do ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Tam znajdziemy definicję ’konkurentów’.

Są to przedsiębiorcy, którzy wprowadzają lub mogą wprowadzać albo nabywają lub mogą nabywać, w tym samym czasie, towary na rynku właściwym. Rynek właściwy z kolei to rynek towarów, które ze względu na ich przeznaczenie, cenę oraz właściwości (w tym jakość) są uznawane przez ich nabywców za podobne oraz są oferowane na obszarze, na którym panują zbliżone warunki konkurencji.

O działalności konkurencyjnej wypowiedział się również Sąd Najwyższy, który uznał, że jest to aktywność, która przejawia się tym samym zakresem przedmiotowym i skierowana jest do tego samego grona odbiorców, a dodatkowo pokrywa się z obszarem działalności pracodawcy.

Kodeks Pracy o zakazie konkurencji

Rozdział IIa Kodeksu Pracy jest zatytułowany 'Zakaz konkurencji’. W omawianym rozdziale znajdziemy następujące informacje:

  1. Pracodawca może zawrzeć z pracownikiem odrębną umowę, która wskaże, że pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy, ani też świadczyć usług na rzecz innych podmiotów, które są konkurentami pracodawcy. Należy przez to rozumieć, że zakaz konkurencji polega na nieotwieraniu własnej działalności w tym samym zakresie co pracodawca, a także nie podejmowaniu pracy (zleceń) u innych, którzy mogą stanowić dla obecnego pracodawcy konkurencję. Za zakaz konkurencji w trakcie trwania zatrudnienia, nie trzeba ustalać odszkodowania (ale można).
  2. Umowa taka może obowiązywać również po ustaniu stosunku pracy. W takiej sytuacji jednak pracownikowi przysługuje odszkodowanie za czas trwania zakazu konkurencji. Kodeks pracy określa, że odszkodowanie nie może być niższe niż 25% dotychczasowego wynagrodzenia pracownika. Odszkodowanie może być wypłacane co miesiąc.
  3. Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy może przestać obowiązywać przed terminem, na jaki została zawarta, umowa jeżeli:
    • ustały przyczyny uzasadniające zakaz konkurencji (np. tajne informacje, które posiadał pracownik zostały upublicznione, lub pracodawca zamknął działalność),
    • pracodawca nie wypłaca należnego odszkodowania.
  4. Umowa o zakazie konkurencji musi zostać zawarta na piśmie, aby była ważna i skuteczna.

Umowa o zakazie konkurencji w umowie o pracę w praktyce

Tyle mówi Kodeks pracy o zakazie konkurencji. Omówione wyżej przepisy określają ramy i minimalne wymagania stawiane umowie o zakazie konkurencji. W pozostałym zakresie umowa może być dowolnie konstruowana. Przykładowo w umowie można określić:

  • jakie formy działalności są zabronione (np. pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej w formie spółki prawa handlowego, jako wspólnik spółki cywilnej itp…),
  • dokładne i precyzyjne ramy zakazu konkurencji (co zalecał Sąd Najwyższy w wyroku II PK 266/13), bowiem zakaz konkurencji nie może obejmować jakiejkolwiek działalności zawodowej, a jedynie konkurencyjnej wobec pracodawcy,
  • dokładną karę umowną przysługującą pracodawcy w przypadku naruszenia zakazu konkurencji przez byłego pracownika.

Podsumowując, umowę o zakazie konkurencji z pracownikiem można zawrzeć zarówno w trakcie trwania stosunku pracy (również bez odszkodowania), a także po jego ustaniu. W tym drugim przypadku konieczne jest określenie odszkodowania należnego pracownikowi.

Zakaz konkurencji w umowach cywilnoprawnych

W przypadku umowy zlecenia lub umowy o dzieło zleceniobiorca (wykonawca) nie jest – w przeciwieństwie do pracownika – zobowiązany do niepodejmowania działań konkurencyjnych. Oznacza to, że jeżeli nie zawrzemy z taką osobą dodatkowej umowy o zakazie konkurencji, to może ona taką działalność podjąć. Oczywiście należy jeszcze pamiętać o ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Jeżeli zleceniobiorca otworzy działalność konkurencyjną i np. zabierze nam klientów lub wykorzysta nasze know-how (stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa) może zostać ukarany na podstawie wyżej wskazanej ustawy.

Wróćmy jednak do zakazu konkurencji. Jeżeli chcemy zabezpieczyć swoje interesy w umowie cywilnoprawnej konieczne jest zawarcie dodatkowej umowy o zakazie konkurencji.

Jej postanowienia, co do zasady, mogą być podobne do tych z umowy o pracę. Warto przy redagowaniu takiej umowy stosować minimalne wymagania z Kodeksu pracy, wskazane powyżej. Umowa powinna określać dokładny zakres zakazu, rodzaje zakazanych aktywności, a także czas jej obowiązywania. Możliwe jest bowiem zawarcie takiej umowy nawet po ustaniu stosunku zlecenia.

Największe wątpliwości praktyczne budzi kwestia odszkodowania za zakaz konkurencji po zakończeniu współpracy. Nie ma żadnych przepisów w tej materii. Obowiązuje zatem zasada swobody umów. Możemy zatem zawrzeć każdą umowę, byle jej treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Teoretycznie możemy zatem zakazać działalności konkurencyjnej zleceniobiorcy po wykonaniu zlecenia i nie określać żadnego odszkodowania z tego tytułu. Jednak w przypadku, gdy taka sprawa trafi do sądu może okazać się, że sąd pomimo zawartej umowy cywilnoprawnej dopatrzył się cech umowy o pracę. Wtedy też zastosowanie znajdą przepisy KP, które mówią o konieczności wypłaty odszkodowania. Z drugiej strony, sąd może uznać, że zastrzeżenie kary umownej dla zleceniodawcy i brak wskazania odszkodowania dla zleceniobiorcy sprzeciwia się zasadom współżycia społecznego.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 grudnia 2013 r. V CSK 30/13, wskazał, że brak przyznania odszkodowania za zakaz konkurencji po ustaniu stosunku zlecenia mieści się w zakresie swobody umów. Sprawa jednak dotyczyła współpracy przedsiębiorca-przedsiębiorca. Nie wiadomo, jak zakończyłaby się ta sama sprawa, gdyby zleceniobiorcą była osoba fizyczna.

Konsekwencje naruszenia zakazu konkurencji

W przypadku, gdy dojdzie do naruszenia zakazu konkurencji w przypadku umowy o pracę, pracodawca może dochodzić odszkodowania na zasadach określonych w art. 114 – 121 ze zn. 1 Kodeksu pracy. Pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę tylko w granicach rzeczywistej straty pracodawcy. Odszkodowanie nie może przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody.

Naprawienie szkody w pełnej wysokości (również za nieosiągnięty zysk) możliwe jest w przypadku umyślnego wyrządzenia szkody pracodawcy.

Ponadto oczywiście w umowie może być zastrzeżona kara umowna za naruszenie zakazu konkurencji. Zarówno w przypadku umów o pracę jak i umowy cywilnoprawnej.

Zakaz konkurencji w umowie o pracę i cywilnoprawnej – podsumowanie

Jak widać, przepisy dotyczące zakazu konkurencji, w szczególności przy umowach cywilnoprawnych, są bardzo nieprecyzyjne. Może to generować problemy praktyczne. Niemniej jednak możemy być pewni, że zawarcie takiej umowy (również po zakończeniu współpracy) jest jak najbardziej możliwe. Trzeba jednak ostrożnie dobierać jej postanowienia, aby jej zakres nie naruszał zasady swobody umów.

Szukasz wsparcia prawnego?
Każdą osobę, która się do mnie zgłosi, traktuję z największą uwagą. Jeśli oczekujesz realnej pomocy bez oceniania, w przyjaznej atmosferze, jestem do Twojej dyspozycji.