Dział spadku – jak można go dokonać?

Sprawy spadkowe często budzą wiele emocji. Niestety rzadko zdarza się, aby wśród spadkobierców panowała całkowita zgoda co do losów przedmiotów znajdujących się w masie spadkowej. Trzeba pamiętać, że sprawa spadkowa zazwyczaj nie kończy się na uzyskaniu stwierdzenia nabycia spadku lub sporządzeniu notarialnego poświadczenia dziedziczenia. Należy przeprowadzić jeszcze dział spadku i właśnie o nim jest dzisiejszy artykuł.

Po co przeprowadzamy dział spadku?

We wstępie wspomniałem o stwierdzeniu nabycia spadku oraz notarialnym poświadczeniu dziedziczenia. Te dwie instytucje prawa spadkowego pozwalają określić jaka część spadku (wyrażona w ułamku) przypada konkretnemu spadkobiercy. Jest to jedynie informacja o tym, że np. do jednego ze spadkobierców należy 1/3 spadku, a do drugiego 2/3. Dlatego przykładowo, jeżeli w skład spadku wchodzi dom, samochód oraz gotówka, wiadomo tylko tyle, że 1/3 tych przedmiotów należy do jednego spadkobiercy, a pozostała część 2/3 do drugiego.

Jest to współwłasność w częściach ułamkowych. Każdy ze spadkobierców może rozporządzać swoim udziałem, ale nie konkretnym przedmiotem wchodzącym w skład spadku.

Jest to zatem sytuacja dość problematyczna, biorąc pod uwagę fakt, że np. oboje spadkobierców (z powyższego przykładu) chce dostać na wyłączną własność dom. W celu skonkretyzowania, które przedmioty wchodzące w skład spadku, przypadną każdemu ze spadkobierców należy przeprowadzić dział spadku.

Dział spadku można dokonać na 2 sposoby:

• za pomocą umowy zawartej przez wszystkich spadkobierców,
• przez orzeczenie sądowe.

Umowny dział spadku

W przypadku umownego działu spadku należy pamiętać, że stronami umowy muszą być wszyscy spadkobiercy. Jeżeli jeden z nich sprzedał swój udział w spadku, wtedy w jego miejsce wchodzi nabywca tej części i on powinien być stroną umowy.

Forma takiej umowy jest określona w przepisach tylko w przypadku, gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość (wtedy w formie aktu notarialnego) lub przedsiębiorstwo (umowa pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi). W każdej innej sytuacji forma zawarcia umowy o dział spadku jest dowolna. W praktyce jest to najczęściej umowa pisemna. Ma korzyści dowodowe i ułatwia zniesienie współwłasności między spadkobiercami.

Umowny dział spadku wymaga jednomyślności wszystkich spadkobierców. Jest to trudne do osiągnięcia, ponieważ w umowie trzeba dokładnie określić m.in.:

• jak zostanie dokonany dział spadku – czy będzie to podział fizyczny (każdemu ze spadkobierców zostaną przyznane konkretne przedmioty wchodzące w skład spadku), czy podział cywilny (polegający na sprzedaży przedmiotów ze spadku i dokonaniu podziału uzyskanych ze sprzedaży pieniędzy),
• wysokość spłat i dopłat między spadkobiercami (praktycznie niemożliwy jest idealny podział fizyczny spadku, aby wartość otrzymanych przedmiotów odpowiadała posiadanemu udziałowi w spadku).

Jeżeli jeden ze spadkobierców nie wyrazi zgody na postanowienia umowy o dział spadku, nie ma żadnej innej prawnej możliwości podziału spadku niż skierowanie sprawy do sądu.

Spadkobiercy muszą, określając swoją schedę spadkową, dokonać rozliczeń darowizn i zapisów windykacyjnych uczynionych przez spadkodawcę. Dokładne przepisy w tym zakresie można znaleźć w kodeksie cywilnym (art. 1039-1044).

Umowa o dział spadku może dotyczyć tylko jego części. W takim przypadku, pozostała część spadku może być przedmiotem kolejnej umowy, zawartej w późniejszym czasie.

Kodeks cywilny reguluje jeszcze kwestie uchylenia się od skutków prawnych umownego działu spadku. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy spadkobierca działał pod wpływem błędu dotyczącego stanu faktycznego, który strony uważały ze niewątpliwy. W związku z tym, nie można powołać się np. na błąd w treści umowy, chcąc uchylić się od skutków podpisanej umowy o dział spadku.

Sądowy dział spadku

Sądowy dział spadku przeprowadzany jest przez sąd rejonowy ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Postępowanie jest nieprocesowe i może zostać zainicjowane przez:

• każdego ze spadkobierców,
• nabywcę udziału w spadku (o którym pisałem już powyżej),
• a także przez wierzyciela spadkobiercy, jeśli ten dokonał zajęcia praw spadkowych swojego dłużnika w drodze egzekucji.

Sądowy dział spadku, co do zasady, musi dotyczyć całego spadku. Tylko w wyjątkowych sytuacjach (np. gdy w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo) można dokonać częściowego, sądowego działu spadku.

Co ważne, z wnioskiem o dokonanie działu spadku można wystąpić w każdym czasie. Nie ma tu żadnego terminu przedawnienia.

W jaki sposób sąd dokonuje dział spadku?

Spadkobiercy w dużej mierze mają wpływ na wynik postępowania. Pod warunkiem, że są oni zgodni przynajmniej w niektórych kwestiach. Jeżeli wszyscy spadkobiercy zgodzą się na ustaloną wartość konkretnego przedmiotu, sąd tę wycenę akceptuję. Jeżeli nie, dokonuje jej sam lub z pomocą biegłego sądowego.

Jeżeli wśród spadkobierców nie ma zgody co do składników spadku, sąd w pierwszej kolejności ustala, jakie przedmioty i o jakiej wartości wchodzą w skład spadku. W tym celu dokonuje się spisu inwentarza. Ustalony w inwentarzu skład stanu czynnego spadku jest podstawą dokonywanego działu. W razie konieczności, spis inwentarza można uzupełnić. Jeżeli taki spis nie zostanie dokonany, możliwe jest ustalenie składu spadku na podstawie wyjaśnień uczestników postępowania (spadkobierców).

Co ważne, stan majątku spadkowego ustala się na podstawie chwili otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy). Natomiast wartość tego majątku (ceny konkretnych przedmiotów) wyznaczana jest zgodnie z aktualną wartością z chwili orzekania.

Sąd w postępowaniu o dział spadku rozstrzyga również o:

• istnieniu zapisów zwykłych, które dotyczą rzeczy lub praw należących do spadku,
• o wzajemnych roszczeniach między współspadkobiercami z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych, pobranych użytków, poczynionych nakładów i ewentualnych spłaconych długów spadkowych.

Sąd również może dokonać podziału fizycznego (przyznanie konkretnych rzeczy lub praw ze spadku i dopłat) lub podziału cywilnego (sprzedaż majątku i podział uzyskanych środków).

***

Mam nadzieję, że artykuł okazał się dla Ciebie przydatny. Jeżeli tak było, polub moją stronę na Facebooku – Adwokat Kamil Wasilewski. Dla Ciebie to tylko chwila, a dla mnie potwierdzenie, że moja praca jest wartościowa i przydatna. Jeżeli masz jakieś pytania odnośnie wpisu, służę pomocą.