W naszej Kancelarii często wspieramy przedsiębiorstwa przesyłowe w sporach z osobami żądającymi odszkodowania lub wynagrodzenia za posadowienie urządzeń przesyłowych na ich terenie. Do naszych Klientów trafiają pisma z różnymi żądaniami. Osoby, u których znajdują się urządzenia przesyłowe wysuwają różne roszczenia. Wymiennie żądają wynagrodzenia, odszkodowania, albo obu roszczeń naraz. W dzisiejszym artykule chciałbym uporządkować te zagadnienia i pomóc zarówno osobom, które mają takie urządzenia na swoim gruncie, jak i przedsiębiorstwom przesyłowym, które muszą prawidłowo rozumieć żądania.

Służebność przesyłu – informacje ogólne

Na wstępie chciałbym przedstawić czym jest służebność przesyłu. Mówiąc językiem prawnym, jest to ograniczone prawo rzeczowe, na mocy którego przedsiębiorstwo przesyłowe (np. firma energetyczna) korzysta z urządzeń do przesyłu energii (np. słupów) posadowionych na gruncie osoby trzeciej. Ujmując prościej jest to możliwość korzystania (w pewnym, ograniczonym stopniu) przez przedsiębiorstwa przesyłowe z czyjegoś gruntu w celu zamieszczenia urządzeń przesyłowych i ich  eksploatacji.

Możliwość ustanowienia służebności przesyłu pojawiła się w prawie polskim w 2008 roku. Od tego roku każdy, na czyim gruncie znajdują się urządzenia do przesyłania, może żądać od przedsiębiorstwa przesyłowego odpowiedniego wynagrodzenia bądź odszkodowania.

Jak ustanowić służebność przesyłu?

Przed omówieniem najważniejszych kwestii, chciałbym zwrócić jeszcze uwagę na sposób ustanowienia służebności przesyłu. Początek trwania służebności ma bowiem bezpośredni wpływ na wysuwane wobec przedsiębiorstwa roszczenia.

Służebność przesyłu może zostać ustanowiona na 3 sposoby:

1. Poprzez umowę zawartą między przedsiębiorstwem a osobą, na której gruncie są zainstalowane urządzenia przesyłowe.
2. Na mocy orzeczenia sądowego. Najczęściej są to przypadki, gdy przedsiębiorstwo nie zgadza się na warunki zaproponowane przez drugą stronę podczas ustaleń przedsądowych.
3. W wyniku zasiedzenia. Z uwagi na to, że przedsiębiorstwo przesyłowe jest zazwyczaj w złej wierze, potrzeba jest 30 lat, aby mogło ono zasiedzieć służebność gruntową o treści odpowiadającej służebności przesyłu. Rzadko się zdarza, iż zasiedzenie następuję po 20 latach w dobrej wierze.

Odszkodowanie za służebność przesyłu

Przechodząc do meritum, najpierw opiszę kiedy można żądać odszkodowania za służebność przesyłu.

W przypadku służebności przesyłu nie występuje klasyczna instytucja odszkodowania. Zgodnie z orzecznictwem Sąd Najwyższy (dalej: SN), właścicielowi mogłoby przysługiwać odszkodowanie za szkody (straty) poniesione w związku z budową urządzeń przesyłowych, ale tylko wtedy, gdy szkoda jest trwała i nieodwracalna. Jednak staje się stała i nieodwracalna dopiero w momencie ustanowienia służebności, a co za tym idzie – ustanowienia wynagrodzenia. SN stwierdził zatem, że ustanowione wynagrodzenie powinno niejako „zawierać” w sobie odszkodowanie spełniając funkcję również odszkodowawczą.

Niemniej jednak, SN dopuszcza możliwość dochodzenia odszkodowania od przedsiębiorstwa przesyłowego, jednak tylko w sytuacji, gdy nieruchomość pogorszyła się z powodu nieprawidłowego korzystania z niej, np. w sytuacji, gdy ropociąg był nieszczelny, albo instalacja elektryczna uległa awarii. W przypadku prawidłowego korzystania z nieruchomości i posadowienia na niej urządzeń przesyłowych funkcje odszkodowawcze spełnia wynagrodzenie, o którym poniżej.

Uwaga! W przypadku odszkodowania trzeba pamiętać o przedawnieniu roszczeń. Roszczenie przedawnia się obecnie po 6 albo 3 latach. Standardowy termin to 6 lat. Przedawnienie trwa 3 lata, jeżeli nieruchomość, na której posadowione są urządzenia przesyłowe jest wykorzystywana do działalności gospodarczej właściciela.

Wynagrodzenie za służebność przesyłu

Przede wszystkim w przypadku służebności przesyłu mamy jednak do czynienia z wynagrodzeniem. Prawo rozróżnia dwie sytuacje:

1. Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości – czyli wynagrodzenie za czas, w którym przedsiębiorstwo przesyłowe miało swoje urządzenia na nieruchomości i z nich korzystało, ale służebność przesyłu nie była ustanowiona. W tym przypadku właściciel może skierować sprawę do sądu o wynagrodzenie za dotychczasowe korzystanie przez przedsiębiorstwo z jego nieruchomości bez tytułu prawnego. W tym przypadku również trzeba brać pod uwagę kwestię przedawnienia roszczeń.
2. Wynagrodzenie przysługujące z momentem ustanowienia służebności przesyłu. Przyjmuje się, że jest ono świadczeniem jednorazowym. Jednak w przepisach nie znajdziemy szczegółowych regulacji na ten temat. Kodeks Cywilny stanowi, że wynagrodzenie powinno być „odpowiednie”. Opierając się na dotychczasowych orzeczeniach sądowych, stwierdzić należy, że wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu zależy m.in. od:

• ceny rynkowej gruntu (nieruchomości), na której umieszczone zostały urządzenia przesyłowe,
• stopnia ingerencji w nieruchomość (jak bardzo „uszczuplone” zostało prawo własności),
• strat poniesionych przez właściciela,
• tego, czy urządzenia uniemożliwiają korzystanie z pozostałej części nieruchomości, itp.

Powyższe kwestie są bardzo ocenne i wszystko zależy od ustaleń sądu z uwagi na brak wyraźnych wskaźników ustawowych. Trzeba jednak pamiętać, że w przypadku, gdy urządzenia zajmują tylko niewielką część nieruchomości i nie uniemożliwiają korzystania z pozostałej jej części, wynagrodzenie nie będzie raczej zbyt duże.

Przykładowo, mogę wskazać sprawę, która rozpoczynając się w sądach polskich (również SN) skończyła się w Europejskim Trybunale Praw Człowieka, który poparł sądy polskie. Jest to skarga nr 33601/11 w ETPCz. W skrócie, przez nieruchomość rolną (na 2% jej powierzchni) miał przebiegać gazociąg. Przedsiębiorstwo zaproponowało ok. 80 000 zł wynagrodzenia za ustanowienie służebności, właściciel zażądał aż 260 000 zł (na podstawie opinii rzeczoznawcy majątkowego). Sprawa zakończyła się natomiast prawomocnym orzeczeniem o wypłacie… 1500 zł wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu.

Podsumowanie

Mam nadzieję, że mój artykuł wyjaśnił różnicę pomiędzy odszkodowaniem, a wynagrodzeniem w przypadku służebności przesyłu. Są to odrębne żądania (roszczenia), które są rozpatrywane na podstawie innych przepisów. Wynagrodzenie jest należne za korzystanie z nieruchomości, natomiast odszkodowanie może być zasądzone wtedy, gdy właściciel nieruchomości poniósł szkodę majątkową.