Odpowiedzialność za naruszenie praw autorskich

W dzisiejszym wpisie chciałbym poruszyć temat odpowiedzialności za naruszenie praw autorskich. Prawo dopuszcza bowiem różne możliwości w tym zakresie. Co więcej, roszczenia podlegają kumulacji, a więc można wystąpić z kilkoma żądaniami jednocześnie.

Prawa autorskie – podstawy

Na początku chciałbym krótko scharakteryzować prawa autorskie. Ich przedmiotem, zgodnie z definicją ustawową, jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Innymi słowy, każdy oryginalny utwór jest chroniony prawem autorskim. Wyraźnie widać, że jest to naprawdę szeroka definicja. Dla przykładu można wymienić, że przepisom o ochronie praw autorskich podlegają m.in.:

• utwory muzyczne, filmowe, komputerowe, fotograficzne itp. (dobra niematerialne),
• a także wzory użytkowe, przemysłowe, znaki towarowe itp. (działalność wynalazcza).

Kiedy występuje naruszenie praw autorskich?

Ogólnie mowiąc, naruszenie praw autorskich ma miejsce zawsze wtedy, gdy dany utwór jest wykorzystywany poza zakresem dowolnego użytku bez uzyskania odpowiedniego zezwolenia (np. licencji). Dozwolony użytek to m.in. rozpowszechnianie utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Warto wspomnieć, że do naruszenia praw autorskich może dojść bez względu na to, czy naruszający ma świadomość naruszenia i czy czerpie z tego jakiekolwiek korzyści. Konkretne przykłady działań, które stanowią naruszenie praw autorskich zamieszczam poniżej omawiając sankcje karne.

Możliwe żądania

Prawo przewiduje kilka możliwości dochodzenia swoich praw w związku z naruszeniem praw autorskich twórcy. Można je podzielić na roszczenia cywilne o:

1. zaniechanie naruszenia,
2. usunięcie skuktów naruszenia,
3. naprawienie wyrządzonej szkody majątkowej (zapłata określonej sumy pieniężnej),
4. wydanie uzyskanych korzyści

oraz sankcje karne przewidziane w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych m.in. za:

1. przywłaszczenie sobie autorstwa lub wprowadzenie w błąd co do autorstwa danego utworu,
2. naruszenie praw autorskich w celu osiągnięcia korzyści majątkowych,
3. rozpowszechnianie utworu bez zgody,
4. kopiowanie utworów,
5. obrót (kupno, sprzedaż) nośników utworów.

Myślę, że powyższe roszczenia i sankcje wymagają szczegółowego opisania.

Sankcje cywilne

Zaniechania naruszeń można żądać zarówno, gdy prawa autorskie już zostały naruszone, a także wtedy, gdy istnieje prawdopodobieństwo, że do naruszenia może dojść. Dodatkowo, żądanie można wystosować bez względu na to, czy sprawca naruszenia osiągnął z tego tytułu jakąkolwiek korzyść majątkową.

Roszczenie o usunięcie skutków naruszenia ma na celu przywrócenie poprzedniego stanu prawnego (sprzed naruszenia). Nie zawsze jest to oczywiście możliwe i łatwe do zrealizowania. Niemniej jednak w przypadku np. utworzenia nielegalnych kopii, ich zniszczenie usunie skutki naruszenia. Często środkiem prowadzącym do usunięcia skutków naruszenia prawa autorskich jest zobowiązanie sprawcy do opublikowania odpowiedniego oświadczenia (często w formie przeprosin) na łamach prasy, czy portalu internetowego.

Naprawienia szkody majątkowej poprzez zapłatę sumy pieniężnej można żądać niezależnie od powyższych uprawnień. W tym zakresie istnieją dwie możliwości:

• żądanie naprawienia szkody na zasadach ogólnych (czyli na podstawie art. 415 kodeksu cywilnego) – w tym przypadku twórca ma obowiązek wykazać szkodę, jej wysokość, a także udowodnić winę sprawcy,
• żądanie dwukrotności tzw. stosownego wynagrodzenia, które w chwili dochodzenia roszczenia byłoby należne za udzielenie zgody na korzystanie z utworu w taki sposób, jaki uczynił to sprawca naruszenia – w przypadku tego roszczenia twórca nie musi wykazywać wysokości szkody, ani winy, jedynie fakt naruszenia i wysokość należnego wynagrodzenia.

Wydanie uzyskanych korzyści to z kolei żądanie o zwrot otrzymanych z powodu naruszenia korzyści majątkowych. Chodzi tu o faktyczną sumę, o którą wzbogacił się sprawca naruszenia.

W przypadku naruszenia praw autorskich, dopuszczalna jest tzw. kumulacja roszczeń. Oznacza to, że w tym samym czasie można wystąpić np. z żądaniem zwrotu uzyskanych korzyści oraz żądaniem naprawienia szkody.

Sankcje karne

Powyżej wskazałem przykłady naruszeń praw autorskich, które mogą skutkować procesem karnym. Jeżeli chodzi o sankcje, które mogą zostać orzeczone w przypadku tego typu zachowań, są to:

• grzywna,
• kara ograniczenia wolności,
• kara pozbawienia wolności (nawet do 5 lat).

Warto dodać, że największe kary orzekane są wtedy, gdy naruszenie wiązało się z uzyskaniem korzyści majątkowej, a także wtedy, gdy sprawca uczynił sobie z naruszenia stały dochód lub długotrwałą działalność przestępczą.

Odpowiedzialność za naruszenie praw autorskich – podsumowanie

W dobie internetu i łatwego dostępu do wielu utworów warto mieć na uwadze prawa autorskie. Niestety wiedza na ten temat nie jest zbyt powszechna i codziennie w sieci dochodzi do naruszeń na tym polu. Każdy twórca powinien jednak mieć świadomość, że prawo daje mu spore możliwości ochrony swoich praw.