Kara umowna – najważniejsze informacje

Niejednokrotnie spotkałem się w swojej pracy zawodowej z sytuacją, w której klienci, podpisując naprawdę duże kontrakty, nie pomyśleli o zastrzeżeniu kary umownej. Zdarza się również, że pomimo świadomości istnienia tej instytucji prawa cywilnego, klienci używają jej w sposób nieprawidłowy. Nie znają bowiem kilku ważnych zasad dotyczących kary umownej. Dlatego w dzisiejszym artykule chciałbym poruszyć właśnie tę tematykę. W głównej mierze będę się starał opisać praktyczne zastosowanie kary umownej oraz „pułapki”, na które warto zwrócić uwagę. Wpis będzie dotyczył zarówno osób zastrzegających karę umowną, jak i tych, którzy są zobowiązani do jej zapłaty.

Czym jest kara umowna?

Kara umowna to określona suma pieniędzy, która należy się jednej ze stron umowy w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego. Kara umowna może być zastrzeżona na wypadek niespełnienia całego świadczenia wynikającego z umowy, jak i poszczególnych czynności wchodzących w jego zakres.

Jako przykład weźmy umowę z fotografem, który ma wykonać 100 zdjęć, obrobić je, wywołać i umieścić w albumie w ciągu 2 tygodni. W umowie o wykonanie takiej usługi można zastrzec zarówno karę umowną w określonej kwocie, np. za to, że zdjęcia będą słabej jakości (np. rozmazane), a dodatkowo karę umowną w innej kwocie za każdy dzień zwłoki w oddaniu gotowego albumu.

Kiedy warto wprowadzić karę umowną?

Aby zrozumieć sens wprowadzania kary umownej, trzeba poznać funkcje, jakie może pełnić. Przede wszystkim kara umowna ma za zadanie „motywowanie” drugiej strony do wykonania zobowiązania lub jakiejś czynności ujętej w umowie. Jeżeli przykładowo jedna ze stron zobowiązana jest do świadczenia stałych, cyklicznych usług, a także do składania comiesięcznych raportów, to w przypadku, gdy zastrzeżemy karę umowną za brak raportów, możemy mieć większą pewność, że raporty zawsze będą wyczerpujące i tworzone na czas.

Po drugie, zastrzeżenie kary umownej ułatwia dochodzenie roszczeń z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Zakładając, że w umowie nie ma kary umownej, w sprawie sądowej trzeba wykazać wysokość doznanej szkody – wyrządzonej przez drugą stronę. Niestety w wielu sytuacjach jest to bardzo trudne i czasochłonne. Natomiast, jeżeli w umowie pojawi się konkretna kwota kary umownej za konkretne naruszenie umowy, wystarczy przed sądem wykazać, że druga strona faktycznie niewykonała zobowiązania w sposób należyty. Sąd w takiej sprawie w ogóle nie bada wysokości wyrządzonej szkody.

Po trzecie, kara umowna może w niektórych sytuacjach działać również na korzyść strony, która z umowy się nie wywiązała. Dzieje się tak, gdy zastrzeżona kara umowna jest niższa od wyrządzonej szkody. W takiej sytuacji uprawniony może żądać jedynie zapłaty kary umownej, chyba, że strony przewidziały w umowie inaczej. Tę sytuację obrazuje art. 484 § 1 kodeksu cywilnego:

Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.

O powyższym przepisie strony umowy bardzo często zapominają. W zależności od tego na czyją rzecz zastrzeżona jest kara umowna, warto pamiętać o dodaniu lub wykreśleniu postanowienia umowy mówiącego o tym, że strony mogą dochodzić odszkodowania przewyższającego karę umowną.

W tym kontekście należy jeszcze wspomnieć o art. 483 § 2 kodeksu cywilnego, który brzmi następująco:

Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej.

Przepis ten zabezpiecza interesy wierzyciela, aby dłużnik nie starał się „wykręcić” z umowy poprzez zapłatę kary umownej. Dla wierzyciela bowiem ważniejsze jest spełnienie świadczenia, niż zapłaty kary umownej. Może jednak zgodzić się na to, aby zapłaty kary umownej była jednoznaczna z wykonaniem zobowiązania umownego.

Jaka może być wysokość kary umownej?

Strony w umowie mogą karę umowną uregulować całkowicie dowolnie. Na etapie tworzenia umowy nie ma żadnych ograniczeń w tym zakresie. Problemy mogą pojawić się na etapie dochodzenia zapłaty kary umownej podczas postępowania sądowego. Powodem takiej sytuacji jest treść art. 484 § 2 kodeksu cywilnego:

§ 2. Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.

W pierwszej sytuacji, czyli wtedy, gdy zobowiązanie zostało wykonane w znacznej części, sprawa jest dosyć oczywista. Przepis ten nie budzi żadnych zastrzeżeń i wydaje się sprawiedliwy. Karę umowną można wtedy starać się obniżyć proporcjonalnie do części wykonanego zobowiązania.

W przypadku zaś, gdy dłużnik stwierdzi, że kara umowna jest rażąco wygórowana, może w trakcie sprawy sądowej podnieść zarzut miarkowania kary umownej. W takim przypadku sąd zbada, czy wysokość kary umownej nie przewyższa znacząco poniesionej przez wierzyciela szkody. Uprawnienie to jest oczywiście dla dłużnika bardzo korzystne. Sąd może bowiem zmienić treść umowy, na którą wyraziły zgodę obie strony. Jednak w przypadku podniesienia takiego zarzutu, ciężar udowodnienia poniesionej przez wierzyciela szkody przechodzi właśnie na dłużnika, a jak już wspomniałem, wykazanie wysokości szkody nie jest łatwe.

Często również miarkowanie kary umownej sprowadza się do porównania jej wysokości do innych kar umownych wskazanych w tej umowie lub do wartości całego zobowiązania umownego.

Dłużnik może również starać się wykazać, że naruszenie przez niego obowiązków wynikających z umowy nie było istotne, a zatem nie jest zobowiązany do zapłaty kary umownej.

Podsumowanie

Kara umowna to zdecydowanie bardzo wartościowa i potrzebna instytucja prawa cywilnego. Trzeba jednak pamiętać o wszystkich przepisach, które ją regulują. Mogą one bowiem bezpośrednio wpłynąć na modyfikację ustalonej i zaakceptowanej przez obie strony umowy, wysokości kary umownej.

***

Adwokat Poznań

Mam nadzieję, że artykuł okazał się dla Ciebie przydatny. Jeżeli tak było, polub moją stronę na Facebooku – Adwokat Kamil Wasilewski. Dla Ciebie to tylko chwila, a dla mnie potwierdzenie, że moja praca jest wartościowa i przydatna. Jeżeli masz jakieś pytania odnośnie wpisu, służę pomocą.

 

Szukasz wsparcia prawnego?
Każdą osobę, która się do mnie zgłosi, traktuję z największą uwagą. Jeśli oczekujesz realnej pomocy bez oceniania, w przyjaznej atmosferze, jestem do Twojej dyspozycji.