Na czym polega niegodność dziedziczenia?

Niegodność dziedziczenia opiera się na założeniu, że w pewnych sytuacjach względy etyczne przemawiają za pozbawieniem określonej osoby możliwości dziedziczenia po określonym spadkodawcy. Jest to pojęcie lub — posługując się terminologią prawniczą — instytucja, której zadaniem jest nie dopuścić do sytuacji, w której osoba zachowująca się względem spadkodawcy w sposób naganny, miałaby możliwość dziedziczenia po nim. 

Kiedy spadkobierca jest niegodnym dziedziczenia?

Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego w trzech przypadkach, tj. jeżeli:

• Dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy.
• Podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia, lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności.
• Umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego, lub przerobionego.

Dopuszczenie się przez spadkobiercę co najmniej jednego z wymienionych  zachowań daje podstawę do uznania go przez sąd za niegodnego. Należy jednak pamiętać, że uznanie o niegodności dziedziczenia jest instytucją fakultatywną. Oznacza to, że sąd po zbadaniu wszystkich okoliczności konkretnego przypadku może, lecz nie musi, stwierdzić, że spadkobierca jest niegodny dziedziczenia.

Co w przypadku uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia?

Jeżeli sąd dojdzie do przekonania, że okoliczności sprawy wskazują na niegodność dziedziczenia danego spadkobiercy, wydane orzeczenie ma charakter wsteczny. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia ustawowego i testamentowego – tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. W miejsce niegodnego spadkobiercy wstępują inne osoby:

• spadkobiercy ustawowi przy dziedziczeniu ustawowym, 
• przy dziedziczeniu testamentowym wskazane przez testatora osoby, a w przypadku ich braku — spadkobiercy ustawowi. 

Należy podkreślić, że skutki niegodności nie rozciągają się na zstępnych niegodnego spadkobiercy.

Niegodność dziedziczenia a prawo do zachowku

Spadkobierca uznany za niegodnego nie ma prawa do zachowku. Jego istnienie uzależnione jest bowiem od tego, czy uprawniony dochodziłby do dziedziczenia na podstawie ustawy.

Orzeczenie o niegodności dziedziczenia po objęciu spadku

Może zdarzyć się tak, że orzeczenie o uznaniu spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia sąd wyda już po objęciu przez niego majątku spadkowego. W takiej sytuacji, po uprawomocnieniu się orzeczenia o niegodności ma on obowiązek wydać spadek spadkobiercom i dokonać rozliczeń.

W razie uznania niegodności po stwierdzeniu nabycia spadku lub po przeprowadzeniu działu spadku prawomocny wyrok będzie stanowił podstawę uchylenia, lub zmiany postanowienia, ewentualnie – wznowienia postępowania działowego.